Bata Çıka Zarf Fiil Mi?
Hepimiz bir şekilde Türkçenin karmaşık dünyasında kaybolmuşuzdur. Kimimiz dil bilgisi sınavlarını geçmek için, kimimizse sadece “Bata çıka zarf fiil mi?” gibi soruları sorgulamak için bu dile takılırız. Mesela, İzmir’de kahve içip güne başlarken, “Bata çıka”nın zarf fiil olup olmadığı üzerine düşünmek de bir nevi sabah rutini oldu. Ama inanın, bazen hayatın içindeki o karmaşık dil bilimi soruları, sabah kahvesinin yanında daha derin bir anlam kazanabiliyor.
Zarf Fiil Nedir? Önce Temeli Atalım
Zarf fiil deyince ne gelir aklınıza? Hani o sürekli bir yere giderken, iki adım atıp bir adım kaydığınız kelimeler… Aslında zarf fiil, fiile belirli bir özellik katan, zaman, yer, neden gibi anlamlar ekleyen kelimelerdir. Kısacası, fiil gibi hareket eder ama fiilden bir tık daha yavaş ve dolambaçlıdır. Yani “bata çıka”nın ne olduğunu anlamadan, buna kafa yorup zaman kaybetmek biraz da bizim gibi gençlerin günlük gerçeklikleri.
Örneğin, “Yavaş yavaş yürüdü” demek aslında bir zarf fiil kullanımıdır. Hani deriz ya, “Bata çıka gittik, ama ne güzel gitti!” işte o “bata çıka” burada “yavaş yavaş” gibi bir anlam taşır. Ama soru şu: Bata çıka zarf fiil mi?
Bata Çıka: Kafamız Karışmasın!
Bata çıka, Türkçede sıkça karşılaşılan, ama bir türlü ne olduğu hakkında tam bir karar veremediğimiz bir kelime grubudur. Hani, arkadaşlar arasında bir şehri keşfetmeye gittiğinizde, “Abi, şehri gezdik, ama bata çıka olduk,” dediğinizde hemen bir kararsızlık oluşur. Burada, dil bilgisi açısından zarf fiil kullanıyor muyuz, yoksa sadece bir anlatım şekli mi?
Benim İzmir’deki arkadaş grubumla bir akşam gezmesi yapıyoruz. Biri, “Ya, şu yokuşu bata çıka çıkmamız lazım,” diyor. Tabii ben hemen içimden düşünüyorum: Bata çıka zarf fiil mi? Yoksa sıradan bir anlatım mı? Ama kimse bunu fark etmiyor, çünkü bu kelime grubu anında durumu açıklayıcı bir şekilde kullanılıyor. İşte o zaman “Bata çıka”nın dil bilgisi kurallarıyla neden bu kadar takılmam gerektiği aklıma gelir.
“Bata Çıka” Zarf Fiil Mi?
Şimdi, olaya geri dönelim. “Bata çıka” kelimelerini düşündüğümüzde, bunlar, fiil kökünü alıp bir zarf gibi davranan ama tam da zarf fiil gibi bir davranış sergileyemeyen iki sözcüktür. “Bata çıka”, hareketin ve zorlanmanın bir arada yaşandığı, ama dil bilgisi açısından biraz belirsiz bir kavramdır. Düşünsenize, bir yokuşu “bata çıka” çıkıyorsunuz, ama dil bilgisi sınavı olsa her şey kurallara bağlanır.
Bir de işin başka bir boyutu var. “Bata çıka”yı sokakta, kafede, bir etkinlikte falan duyduğunuzda, anında “oh be” dediğinizde, “Bata çıka” bir nevi zarf fiil rolüne bürünmüş olur. Çünkü, dilde biraz eğlenceli, hafif ve esprili bir kullanım olmuştur. Yani, burada bazen dil bilgisi kuralları devreye girmeyebilir. Çünkü gerçek hayat her zaman kurallara uymaz, değil mi?
Bir Şehir Turu: Bata Çıka Zarf Fiil Mi?
Evet, şimdi bir İzmir akşamı daha ve arkadaş grubuyla sokakta yürüyoruz. Biri diyor ki, “Bata çıka geldik buraya, ama her şey güzeldi.” Ve hepimiz gülüyoruz. Çünkü anlaşılan o ki, kimse gerçekten “Bata çıka”yı dil bilgisi bağlamında düşünmüyor. Herkes o anki ruh halini ifade etmek için kullanıyor, bu da aynı zamanda biraz zarf fiil havası yaratıyor.
Burada “Bata çıka”yı kullanırken, aslında içinde bir zarf fiil var gibi hissediyoruz. Ama net bir kural ya da dil bilgisi açıklaması bulmak zor. “Bata çıka” da kendine özgü bir kullanımı barındırıyor. Yani, bir kelime grubunun nasıl bu kadar şekil değiştirdiğine, bir şehri gezmekle birlikte vücutta ve zihinde nasıl farklı bir anlam kazandığına bakıyoruz.
Sonuç Olarak: Bata Çıka Her Yerde
“Bata çıka”nın dil bilgisi açısından zarf fiil olup olmadığını tartışmak, belki de günün sonunda çok da önemli değil. Asıl mesele, bu kelime grubunun gündelik dilde ve hayatta kendine nasıl bir yer bulduğudur. Çünkü zarf fiil ya da fiil, sonuçta dert anlatmak, duyguyu yansıtmak, anlatıma zenginlik katmaktır.
İzmir’de, arkadaşlar arasında konuştuğumda bile, “Bata çıka”nın gücü, onu sadece dil bilgisi kitabından çıkarıp gerçek hayata sokmakta yatıyor. Ve belki de hepimizin derdi tam da bu. Sonuçta, bir yerden bir yere bata çıka gitmek, hem kelime hem de duygu dünyasında bizlere çok şey anlatıyor.